A mundet që euro të bëhet globale? - Me dollarin që “lëkundet”, politikëbërësit europianë kanë një mundësi të artë
Monedha e parë rezervë e Europës ishte tetradrahmi, mbi të cilin ishte gdhendur një buf. Simboli i mençurisë kishte për qëllim të frymëzonte besim tek sundimtarët e Athinës së lashtë. Në fakt, bufi shfaqet edhe në versionin grek të monedhës 1 euro të sotme.
Kjo nuk është e vetmja mënyrë, përmes së cilës do të ishte njohur tetradrahmi, për ekonomistët modernë. Siç vëren Barry Eichengreen i Universitetit Berkeley të Kalifornisë, përgjatë historisë çdo monedhë kryesore i përkiste një republike ose demokracie. E përdorur vetëm nga më të fuqishmit, monedha premtonte një shkallë stabiliteti, një përbërës thelbësor, së bashku me një ekonomi të madhe dhe fuqi ushtarake, për çdo monedhë rezervë. Është mungesa e një stabiliteti të tillë në Amerikën e sotme që po i shtyn investitorët dhe politikëbërësit të vënë në pikëpyetje rolin e dollarit si monedha rezervë e botës.
Me dollarin që po përballet me vështirësi, a mund të jetë ky momenti i euros? Si Christine Lagarde, presidente e Bankës Qendrore Evropiane (BQE), ashtu edhe Paschal Donohoe, kreu i Eurogrupit, që është forumi i ministrave të financave të Eurozonës, kanë folur së fundmi rreth mënyrave për të rritur rolin ndërkombëtar të monedhës. Euro nuk do të zëvendësojë dollarin, por mund të shërbejë për një funksion gjithnjë e më të rëndësishëm. Dhe nëse politikëbërësit e shfrytëzojnë momentin, ndryshime potencialisht epokale në rendin financiar global mund të funksionojnë në dobi të Europës.
Që nga lindja e saj në vitin 1999, euro ka qenë ndër pretendentet kryesore për një status global. Në prag të krizës financiare të viteve 2007-2009, zyrtarët europianë shpresonin se me kalimin e kohës, ajo mund të rivalizonte dollarin. Pastaj erdhi kriza e euros e viteve 2010.
BQE-ja nuk u krijua për të qenë një huadhënës i mundësisë së fundit, gjë që i bëri obligacionet qeveritare shumë të paqëndrueshme. Sistemi bankar i Europës ishte i ndarë përgjatë vijave kombëtare dhe i prirur ndaj dëshpërimit që lidhte borxhin sovran me institucionet financiare më të lëkundura.
Tregjet e kapitalit ishin shumë të vogla për të kompensuar një rrezik të tillë. Eurozona ofronte pak asete të sigurta për ata që kërkonin të depozitonin para “cash”: emetuesit e obligacioneve ishin ose shumë kursimtarë (në rastin e Gjermanisë) ose u mungonte besueshmëria (në rastin e Italisë dhe Spanjës). Borxhi i përbashkët, i mbështetur nga i gjithë blloku, ekzistonte në sasi shumë të vogla. Perspektivat e zymta të rritjes ekonomike më pas detyruan yield-et afatshkurtra dhe afatgjata të binin nën zero. Me asetet europiane që ofronin kthime të ulëta nga investimi, kishte pak kërkesë për euro dhe asnjë rol global për monedhën.
Sot, euro është në një pozitvë më të fortë: e dyta, por shumë larg dollarit, duke përbërë 1/5-ën e rezervave globale të bankave qendrore, kundrejt tre të pestave të dollarit amerikan. Shifrat janë të ngjashme edhe në lidhje me emetimin e obligacioneve në valutë të huaj. Gjatë dekadës së fundit, ndërsa bota është diversifikuar gradualisht duke u larguar nga dollari, euro ka luftuar për të fituar terren. Megjithatë, disa zyrtarë europianë tani besojnë se kjo mund të ndryshojë, për katër arsye.
E para është se, arkitektura financiare e Eurozonës është bërë më e sigurt. BQE-ja është shfaqur si një huadhënës i mundësisë së fundit në gjithçka, një proces që filloi në përgjigje të krizës së euros nën drejtimin e Mario Draghit, atëherë president i Bankës Qendrore Europiane. Gjatë pandemisë së Covid-19, banka krijoi një program blerjeje obligacionesh me një buxhet prej më shumë se 1.8 trilionë euro (2.1 trilionë dollarë). Kur yield-et e obligacioneve sovrane u rritën me shpejtësi për shkak të inflacionit në vitin 2022, politikëbërësit krijuan një skemë të pakufizuar blerje obligacionesh për të parandaluar që diferenca të tilla të shpërthenin në të ardhmen.
Investitorët kanë parë gjithashtu se Bashkimi Europian do t'i mbështesë qeveritë në vështirësi dhe do ta bëjë këtë në një mënyrë bujare. Gjatë pandemisë, blloku krijoi një plan rimëkëmbjeje me vlerë 807 miliardë euro, të financuar nga borxhi i përbashkët i BE-së, për të ndihmuar vendet që mund të shfaqin probleme. Për më tepër, BQE-ja tani është pozicionuar fort si mbikëqyrësi i 114 bankave më të mëdha të Europës, të cilat së bashku mbajnë 82% të totalit të aseteve bankare të kontinentit.
Për më tepër, investimi në Europë është bërë më i drejtpërdrejtë, një arsye e dytë për optimizëm. Fondi i Europës për rimëkëmbjen nga pandemia krijoi shumë borxhe të përbashkëta, dhe kështu asete të sigurta që janë vërtet europiane. Gjermania është gati të fillojë të shpenzojë më shumë, mes një rritjeje të madhe të shpenzimeve të mbrojtjes, të financuara nga deficiti në të gjithë kontinentin, që zyrtarët besojnë se duhet të rriten nga 2% në 3.5% të PBB-së në vitet e ardhshme.
Arsyeja e tretë është se institucionet e Europës tani duken më tërheqëse, të paktën në krahasim me ato të Amerikës. Partitë e së djathtës ekstreme janë të forta dhe po fitojnë terren në vende si Gjermania dhe Franca. Njëra është në pushtet në Itali. Në të njëjtën kohë, euro është monedha e përbashkët e 20 shteteve sovrane dhe ka një bankë qendrore shumë të pavarur që e mbikëqyr atë.
Anëtarët do të kishin vështirësi të binin dakord për çdo ndryshim në mënyrën se si qeveriset monedha, e jo më për ta përdorur atë si armë për përfitime gjeopolitike. Për më tepër, sanksionet ndaj vendeve të tjera do të kërkonin pëlqimin e të gjithë 27 anëtarëve të BE-së. Sundimi i ligjit është qendror për çdo aspekt të BE-së; kontrollet dhe balancat e bllokut nuk janë në dyshim. As konsensusi i gjerë, i krijuar gjatë dekadave të kompromisit dhe pajtimit, se BE-ja duhet të jetë sa më e hapur të jetë e mundur ndaj tregtisë dhe investimeve të huaja.
BQE-ja ka krijuar një kornizë ligjore për ofrimin e likuiditetit në euro për vendet që nuk e përdorin monedhën, gjë që mund të jetë më tërheqëse për vendet e goditura nga kriza, sesa linjat e këmbimit të Rezervës Federale nëse Trump vazhdon në kursin aktual.
Më pas vjen dhe arsyeja e fundit për optimizëm: situata e tregtisë ndërkombëtare. Ndërsa Amerika vendos të tërhiqet nga tregtia globale, Europa do të fillojë të luajë një rol më të rëndësishëm. Mallrat dhe shërbimet e faturuara në euro do të krijojnë tregje ndihmuese për monedhën, duke përfshirë financimin e tregtisë, sigurimet dhe derivatet mbrojtëse për normat e interesit dhe monedhat.
Edhe pse derivatet e valutave që tregtohen jashtë bursës (over-the-counter) mbeten të dominuara nga dollari, derivatet e normës së interesit në euro, kohët e fundit kanë tejkaluar ato në dollarë. Lidhjet e reja tregtare do të çojnë gjithashtu në krijimin e llogarive të kreditit dhe depozitave në euro në të gjithë botën, të cilat, nga ana tjetër, do të rrisin kërkesën për asete në euro dhe njëkohësisht edhe rezervat e bankave qendrore.
Europa ka një shans për të marrë udhëheqjen e një rendi të ri tregtar liberal, i cili do të krijonte mundësi për të formësuar sistemin financiar. Ursula von der Leyen, presidentja e Komisionit Europian, vëren me gëzim se si “shumë vende në mbarë botën duan të bashkëpunojnë më ngushtë me Europën”.
Sipas një studimi të BQE, në vitet 2000 fqinjët lindorë të Eurozonës filluan të faturonin tregtinë në euro për shkak të lidhjeve më të ngushta tregtare me bllokun; e njëjta dinamikë tani mund të shfaqet edhe në pjesën tjetër të botës. Kapitali tenton të ndjekë shtrirjen gjeopolitike. Një studim i Elisabeth Kempf, në atë kohë pjesë e Universitetit të Çikagos, zbuloi se menaxherët e aseteve dhe bankat investojnë më pak në vendet e udhëhequra nga qeveri me prirje politike të ndryshme nga ato të tyret.
Megjithatë, mundësi të tilla nuk do të bien nga qielli në prehrin e politikëbërësve europianë. Do të nevojiten edhe reforma të vështira.
Vendet me shumë borxhe, duke përfshirë edhe Francën me Italinë, do të duhet të nxisin rritjen ekonomike në mënyrë që të mbeten të qëndrueshme nga ana fiskale, dhe jo të shtojnë stokun e obligacioneve të investueshme thjesht për t'i bërë buxhetet e tyre të funksionojnë. Gjermania, Holanda dhe vendet skandinave përballen me detyrën e kundërt: ato duhet të përdorin hapësirën e tyre fiskale për investime, duke krijuar në këtë proces asete të sigurta. Rritja ekonomike në të gjithë BE-në do të ndihmonte në rritjen e kthimeve të të gjitha aseteve në euro, përfshirë obligacionet qeveritare, duke i bërë ato edhe më tërheqëse.
Europa ka nevojë gjithashtu për tregje kapitali më të mëdha dhe më të thella për t'u dhënë investitorëve më shumë asete ku të investojnë paratë e tyre. Politikëbërësit deri më tani janë përqendruar në fitime të lehta kur kërkojnë të ndërlidhin tregjet kombëtare të fragmentuara, duke u marrë me çështje të tilla si procesi me të cilin sigurohen asetet, në vend të temave më të rëndësishme, si harmonizimi i ligjeve të falimentimit dhe rregullimi i biznesit. Një përparim më i shpejtë në planet e BQE-së për të ndërlidhur vendet e treta me sistemin e saj të brendshëm të pagesave do të ndihmonte, ashtu si edhe një bazë ndërkombëtare për euron dixhitale.
Zyrtarët europianë do të donin ta bënin kontinentin më pak të varur si nga Amerika ashtu edhe nga Kina. Një euro më ndërkombëtare do të ulte kostot e huamarrjes për qeveritë kombëtare, gjë që do të ishte jashtëzakonisht e dobishme, në një kohë të rritjes së shpenzimeve të mbrojtjes. Për momentin, pak politikanë do t'i shprehin hapur ambicie të tilla, pasi janë të vetëdijshëm se një gjë e tillë do të provokonte zemërimin e administratës Trump. Por kjo nuk ka rëndësi. Financat ndërkombëtare kanë një logjikë të vetën dhe mund të rrëzojnë monedhat edhe në mungesë të fjalimeve madhështore.
Sondazh
Katastrofat natyrore “përmbytin” ekonominë - Dëmet mund të arrijnë 145 miliardë dollarë në vitin 2025
Sipas një analize të re nga Instituti Swiss Re, dëmet e siguracioneve nga katastrofat natyrore në nivel global mund të arrijnë në 145 miliardë dollarë këtë......
Portal Sektorial për Eksportet - Kërkesat e Këshillit të Investimeve: Strategji kundër ekonomisë informale
Këshilli i Investimeve, një organ i ngritur për përmirësimin e klimës së të bërit biznes me qëllim rritjen e investimeve në vend, ka publikuar së fundmi......
Artizanati shqiptar nga tradita në modernitet - Nga qeleshja, te filigrani. Gonxhja: Kemi një ndër thesaret e trashëgimisë
Artizanati shqiptar nga tradita në modernitet, është pasqyruar në Zanart, në panairin ku janë demonstruar produktet autentike shqiptare. Ministri i......
Trump “mbron” vendimet e 100 ditëve të para - Amerikanët, të shqetësuar nga tensionet tarifore dhe recesioni
Presidenti amerikan Donald Trump vlerësoi atë që e përshkroi si një seri fitoresh të mëdha ekonomike dhe sulmoi me forcë demokratët, duke përfshirë......
Linja 400 kV me Maqedoninë e Veriut - Hapet tenderi për segmentin maqedonas, rritje e kapacitetit ndërkufitar të transmetimit
Operatori maqedonas i Sistemit të Transmetimit, MEPSO ka shpallur tenderin ndërkombëtar për ndërtimin e linjës energjetike Ohër – Bitola, pjesë e linjës së......
Më shumë qytetarë po sigurojnë jetën - AMF: Në tremujorin e parë 2025, kontratat e lidhura u rritën me 31%
Tregu i sigurimeve ka përjetuar rritje në tremujorin e parë të 2025, si për sa i përket volumit të arkëtimeve, ashtu edhe numrit të kontratave të......
Frutat tropikale erdhën më shumë dhe më lirë! - Çmimi mesatar për 3-mujorin e parë të vitit 2025 ishte 81.4 lekë/kg
Gjatë tre muajve të parë të vitit 2025, në Shqipëri u importuan rreth 8,100 ton fruta tropikale. Pjesa më e madhe e këtyre produkteve ka ardhur nga vendet e......
“Ringrihen” bonot 12-mujore - Yeldi mesatar i ponderuar arriti 2,78% në ankandin e fundit
Norma e interesit e bonove të thesarit me maturim 12-mujor ka regjistruar një rritje tjetër. Në ankandin e fundit, yieldi mesatar i ponderuar arriti në......
